In de paragraaf ‘1997 Op Kamers?’ werden argumenten en redeneringen opgevoerd die directeur Van Kessel en voorzitter Van den Brink er toe brachten voor te stellen van de Vereniging NIBE een BV te maken. Dat paste goed in de optimistische geest van de tijd: neo-liberalisme, eeuwwisseling, Euro, internet. Maar beider nostalgie stond kennelijk een volledige ‘marktgang’ nog in de weg. Wat ze voorstelden was een bedrijfsmatige BV met een ideële Vereniging als moeder. De winsten van de BV, en die waren toen fenomenaal, zouden door de moeder, zo niet ideeel dan toch, voor de goede sier en PR kunnen worden aangewend. Maar al twee jaar later bleek de tijdgeest toch niet goed te zijn ingeschat: de aloude consensus en cohesie in de bedrijfstak had eind jaren ’90 plaatsgemaakt voor zelfzucht en leedvermaak. En die misschatting zou zuur opbreken; zie de paragraaf 1999 Wittebroodsweken.

In 2016 antwoordde de voorlaatste voorzitter van NIBE, Ruud van Ommeren, op de vraag of hij enthousiast zou zijn geweest over een voorstel van de directie van NIBE om de Vereniging om te zetten in een BV? ‘Ik denk van niet. Dat is natuurlijk wijsheid achteraf, maar ik had toch graag bij alle schermutselingen tussen de banken een paar gemeenschappelijke forums overeind gehouden. Het was natuurlijk al een zwaktebod dat de NVB een ‘professional’ als Boele Staal als voorzitter nodig had’. (zie: personalia/voorzitters/Van Ommeren).
Vraag maar eens aan Jaap Ruiter van de toenmalige Werkgeversvereniging voegde hij toe.

Jaap Ruiter in 2017: ‘Na de goedmoedige Ru Mees hadden de banken midden jaren ’80 voor de WvgB de hardliner Jos Crijns van het VNO losgeweekt. Vanuit het VNO kregen de banken namelijk het verwijt dat ze bij de cao onderhandelingen zo soepel met de bonden meegingen. Jos moest disciplineren. Ik was toen bij Rabo hoofd Arbeidszaken en zat dus altijd in het clubje bij hem op de bok. Om de een of andere reden zag Jos mij als zijn opvolger. En toen hij in 1992 wegens ziekte moest gaan afhaken is hij met dat idee kennelijk ook naar Herman Wijffels toegestapt. Ik was toen al een paar jaar regiodirecteur van Rabo in Zwolle, maar Herman vond dat van Crijns toch een prima idee. Er moet in de arbeidsverhoudingen meer balans komen zei Herman me, de werkgeverskant is te sterk, de hiërarchie te groot, dat past niet meer in deze tijd. Typisch Wijffels.

De verhouding tussen de banken onderling was toen nog harmonieus?
Zakelijk waren er natuurlijk wel verschillen. De invoering van de VUT bijvoorbeeld was voor Rabo niet zo duur, die had een jong personeelsbestand, maar ABN was vergrijsder, daar moesten ze wel een paar keer slikken. Maar goed, zulke verschillen middelen zich wel weer uit en verstoorden de persoonlijke verhoudingen niet. Vergelijk ze met jonge voetballertjes: ze bedrijven wel een teamsport, maar ze willen allemaal thuis kunnen zeggen dat ze zelf gescored hebben.

Kwam daar dan zo snel de klad in?
Ja, en eigenlijk geheel onverwacht. Er zou voor alle banken een uniform betaalplatform komen, de Chipknip. Daar werd die jaren ’95/’96 in allerlei werkgroepen uit alle grote banken lang en hard aan gewerkt. Maar vlak voor de introductie van de Chipknip, daags voor een Bestuursvergadering van de WvgB, toverde de voorzitter Rinus Minderhoud de Chipper van de (ING)-Postbank uit zijn hoge hoed: razende woede over stiekeme achterbaksheid. Een vóórvergadering van de andere leden; het onderlinge vertrouwen is eigenlijk nooit echt meer teruggekomen: de sfeer van kluitjesvoetbal was veranderd in die van catenaccio.

Er waren toch wel vaker buitenspel-doelpunten geweest?
Ja, midden jaren ’90 werkten al wel meer centrifugaalkrachten. Zo hadden we in 1995 een unieke driejarige cao gesloten: de introductie in Nederland van de – vrijwillige – 36-urige werkweek, in ruil voor 3 jaar nullijn.
Even terzijde: wij van de WvgB hadden zelfs 32 uur in ons aanbod, maar dat wilden de bonden niet omdat dan de lonen nominaal zouden moeten worden gekort en aan bankenzijde hikte met name Ruud van Ommeren van ABN.AMRO al tegen de 36 uur aan; ik zal het thuis wel verdedigen zei hij, maar ik vrees dat het me de kop gaat kosten.
Terug naar de hoofdlijn: kern van die 36-uren cao was dat de invulling op de werkvloer zou plaatvinden; chef en medewerker moesten er samen uitkomen en noch de Ondernemingsraad noch de bankhiërarchie zou zich ermee bemoeien, laat staan de WvgB of de bonden. Dat waren wat ik noemde Volwassen Arbeidsverhoudingen, zie bijvoorbeeld ons interview in Bank- en Effectenbedrijf (oktober 1995).
Dat eerst jaar, 1996, zo hadden we ingeschat, zou heel verwarrend zijn: konden alle banken hun vrijheid wel aan?, en zou alle bankhiërarchie de delegatie wel velen?, en  zouden de ondernemingsraden op hun handen kunnen blijven zitten? Vergeet niet dat banken altijd zeer top-down georganiseerd zijn geweest. En toen, op dat speelveld, sloeg die komeet van Minderhout in.

De scale- en scopesprong van de fusies tot ABN.AMRO en ING-groep zullen in de disharmonisatie toch ook een rol hebben gespeeld?
Sfeer, gedrag, attitude, impact, die veranderen dan natuurlijk. In producten en markten gingen de grote instellingen ook hun eigen weg zoeken. Met moeite hebben we in 1998 nog een 18-maandige CAO kunnen sluiten voor de gehele bedrijfstak, nog alle kikkers in één kruiwagen. De grote banken gingen liever zelf onderhandelen.
Tekenend was voorjaar 2000 de interventie van Rijkman Groenink tijdens een Bestuursvergadering van de WgvB bij de Voorzitter, Dolf van den Brink. Groenink had er niks te zoeken, maar hij stak zijn hoofd om de hoek van de deur en zei ‘zo, zit hier dat stelletje dat verantwoordelijk is voor de invoering van de 36-urige werkweek?’

Groenink zag kennelijk de City als voorbeeld, waar soms tot 70 uur gewerkt wordt. Exit de consensus. Voor de WgvB resteerden nog de middelgrote en kleine banken. In 2001 is toen besloten dat de WgvB wel kon fuseren met de NVB.

Terzijde: In februari 2000 spraken we Dolf van den Brink voor Bank- en Effectenbedrijf. Hij uitte zich sociaal en visionair. Het verhaal verscheen in maart, vlak voor de aandeelhoudersvergadering met de wissel Kalff/Groenink. In mei van dat jaar werd het vertrek van Dolf aangekondigd.

Jan Schipper
maart 2017